Dünya’nın en iyi romancılarından biri olarak kabul edilen Tolstoy’un, insanoğlunun içindeki mal ve para aşkını konu edindiği Efendi ile Uşak kitabı insan doğası üzerine ince tespitleriyle beraber maddi hayatın sorgulanmasına teşvik ediyor. Rakiplerinden daha çok gelir elde etme umuduyla yanıp tutuşan Efendi Vasili Andreyivic, yola çıkarken yanına aldığı Uşağı Nikita ile sert soğuğun hakim olduğu karlı bir yola at vasıtasıyla: o dönem için çılgınca bir eylemde bulunarak gidiyorlar.
Yolda gördükleri insanların tüm uyarılarına rağmen devam eden efendi, açık bir tehlikenin varolduğunu görmeden adeta gözlerine bir perde inmişçesine uşağını da kendini de tehlikeye atıyor. Uşağının ondan daha bilinçli olduğunu kitabın içerisinde görsek de, efendisine tabi olduğundan dolayı ona pek söz hakkı düşmüyor. Kitabın sonunu tahmin edecek olsanız dahi Vasili Andreyevic’in son anında yaptığı fedekarlık karşısında da, hayret etmeden de öylece durmak zor hale geliyor. Fakat bilinebileceği gibi son dakikada aklın başına gelmesi de işe yaramıyor. Ölümün gerçekliği karşısında, ne mal durabiliyor ne de bir insanın sonsuza kadar yaşayabileceğine olan inancı.
Tolstoy’un ustalıkla kaleme aldığı eserlerden biri olan Efendi ile Uşak, sıcak bir yaz gününde dahi olsanız betimlemedeki ustalığı sayesinde kitapta bahsi geçen o soğuğa karşı dayanamayabiliniyor. Tolstoy’un gerçekçiliğinin de ön planda olmasıyla birlikte kitaba renk geliyor ve yükleyebilinen anlamlar arttıkça artıyor.
Kitabın içerisinde 3 kısa hikaye bulunuyor. Dilin ağır olmaması nedeniyle kısa sürede bitebileceği gibi kolay da anlaşılması da kitap ile dikkat çeken bir başka nitelik.
Zamanın ilerlemesiyle birlikte, Tolstoy’un dikkat çekmek istediği şey temel olarak erdemlerin diz çöküşüne dayanıyor. Bunun için insanın kendi sınırlarını bilmesi gerektiğini ve bu sınırları, hırs, öfke, kibir ile aşmaya çalışmasının insanın başına getireceği felaketleri yazarken dile getiriyor.
Efendi ile Uşak, klasiklerin arasında okunmaya değer bir başka Tolstoy başyapıtı olarak raflarda yerini alıyor.
“Neden üzüldün ki, yaşam onun için zaten düğün bayram değildi. Durup dinlenmeden çalışmaktan, yorgunluktan başka ne görmüştü şu dünyada?”
