Kuvars Nedir

Yeryüzündeki en sert minerallerden biri olan kuvars aynı zamanda dünya üzerinde en bol ve en yaygın bulunan değerli bir kristal taştır. Saf halde % 46.5 Si ve % 53.3 O₂ kimyasına sahip olup SiO₂ formülü ile gösterilir.

Etimolojisi

Kuvars kelimesi, 14. yüzyılın ilk yarısında Orta Yüksek Almanya’da ve Doğu Orta Almanya’da aynı anlama sahip olan ve Polonya lehçesinde kwardy kelimesinden gelen, Almanca “Quarz” kelimesinden türemiştir. Aynı zamanda Çekçe, tvrdý yani sert terimine karşılık gelir.

Kuvarsın Tarihi

Değerli taş olan kuvarsın tarihine baktığımızda kuvars ile alakalı geçmişte farklı inanç ve obje haline getirilmiş düşünceler görmekteyiz. Mesela Antik çağda hiç erimeyen buz olduğuna inanılması ya da Mısırlılar, Mayalılar, Aztekler!in de bilinen tüm ruhsal ve mistik uygarlıklarda kullanılarak manevi ve büyülü bir araç haline gelmiştir. Bilimsel çalışmalardaki tarihine bakıldığında ise;

17. yüzyılda Nicolas Steno’nun kuvars çalışması modern kristalografinin yolunu açtı. Bir kuvars kristalinin boyutuna veya şekline bakılmaksızın, uzun prizma yüzlerinin her zaman mükemmel bir 60° açıyla birleştiğini keşfetti.

• Kuvarsın piezoelektrik özellikleri Jacques ve Pierre Curie tarafından 1880’de keşfedildi.
• Kuvars oslilatör veya rezonatör ilk olarak 1921’de Walter Guyton Cady tarafından geliştirilmiştir.
• George Washington Pierce 1923’te kuvars kristal osilatörleri tasarladı ve patentledi.
• Warren Marrison, 1927’de Cady ve Pierce’ın çalışmalarına dayanan ilk kuvars osilatör saatini yarattı.

Kuvarsın Yapısı

Kuvars yapısı hakkında 1925’te Bragg ve Gibbs tarafından açıklık getirilmiştir. Temel yapı taşı, dört oksijen atomunun bir tetrahedron oluşturmak için merkezi bir silikon atomunu çevrelediği SiO₄ grubudur. Her oksijen iki SiO₄ grubunun üyesi olduğu için kuvarsın formülü SiO₂’dir. SiO₄ tetrahedra, üç boyutlu bir ağ oluşturur ve birçok mineraloji ders kitabı, kuvarsı bir ağ silikat veya tektosilikat olarak sınıflandırır.

Kuvarsın Özellikleri

• Kimyasal Formülü: SiO2
• Renk: Beyaz, Renksiz, Mavi, Kırmızı, Yeşil, Sarı, Turuncu Kahverengi, Pembe, Mor, Gri, Siyah, Çok Renkli
• Sertlik: 7
• Kristal Sistem: Altıgen
• Kırılma İndisi: 1.54 – 1.55
• Özgül Ağırlık: 2,63 – 2,65
• Şeffaflık: Şeffaf (içindeki yabancı maddelerin cins ve miktarına göre)
• Parlaklık: Camsı
• Bölünme: Ayırt edilemez

Aynı zamanda kuvarsı sertlik, cam benzeri parlaklık, zayıf ile belirsiz bölünme ve kristallerde konkoidal (Girintinin yuvarlatıldığı ve bir kabuğa benzediği mineral kırığı) kırılma gibi özellikleriyle de tanımlayabiliriz.

Kuvarsın Oluşumu

Kuvars, tüm silikatlar için temel yapı malzemesi olan silikanın kristal formlarından biridir ve kuvars yalnızca silikanın diğer silikat minerallerinin oluşumunda tüketilenin üzerinde bulunduğu yerlerde oluşabilir. Kuvars ayrıca yeni silikat minerallerinin oluşumu sırasında, özellikle daha yüksek sıcaklıklarda ve basınçlarda tüketilebilir ve belirli jeolojik ortamlar, serbest silika ve dolayısıyla kuvars ile uyumsuzdur.

Kuvars son derece yaygındır ve dünya çapında birçok yerde bulunur. Önemli kaynaklar söz edilemeyecek kadar çoktur, ancak genel olarak Kuvars değerli taşları üreten en verimli ülkeler Brezilya, Madagaskar, Hindistan ve ABD’dir (Arkansas). Dünyanın en büyük kuvars yatağı da Brezilya’da bulunmaktadır. Kuvars hemen hemen tüm mineral ortamlarında bulunur ve hemen hemen her mineralle ilişkilendirilebilir.

Türkiye de ise kuvarsın en güzellerinden olan kuvarsın siyah türü morion çıkartılır. Balıkesir, Göğü-Dursunbey Köyü civarında volkanik kayaçlar içinde ametist kristalleri bulunur. Aydın Damder-Karacasu Köyünde hafif ve şeffaf dumanlı kuvars kristalleri bulunur. Yine Aydın’ın Koçarlı ilçesi Mersinbeleni Köyünde, dumanlı kuvars ve şeffaf kuvars yaygındır.

Kuvars Çeşitleri

Kuvars çeşitlerinden en yaygın örnekleri ametist ve dumanlı kuvars gibi renkli kuvars çeşitleridir. Bunların yanı sıra renklerine göre diğer çeşitleri ise sitrin, sütlü kuvars ve gül kuvars ve diğerleri bulunur.

Ametist

Rengini gama ışınlamasına ve kristal kafesine yerleştirilmiş demir izlerinin varlığına borçlu olan menekşe ila mor bir kuvars çeşididir.

Dumanlı Kuvars

Rengini gama ışınlamasına ve kristal kafesine yerleştirilmiş alüminyum izlerinin varlığına borçlu olan dumanlı gri, kahverengiden siyaha bir kuvars çeşididir.

Sitrin

Rengin nedeni hala tartışılıyor. En azından bazı sitrinler, dumanlı kuvarsda bulunanlarla ilgili alüminyum bazlı ve ışınlama kaynaklı renk merkezleri ile renklendirilir.

Sütlü Kuvars

Yarı saydam ila opak beyaz renkli bir kuvars çeşididir.

Gül Kuvars

İki çeşit kuvars genellikle “gül kuvars” olarak adlandırılır.

1. Biri, iç içe geçmiş özşekilsiz kristallerden oluşan yarı saydam kütlelerde bulunur. Farklı pembe, bazen mavimsi, bazen daha kırmızımsı tonlarda oluşur; ışınlama dumanlı kuvars renk merkezlerinin oluşmasına neden olabilir ve gri bir ton ekleyebilir.
2. Diğer tür, benzer renkte iyi biçimlendirilmiş kristallerde bulunur. Fiziksel özelliklerdeki ve rengin nedenlerindeki önemli farklılıklar nedeniyle, kristalleri oluşturan pembe renkli kuvars çeşitliliğine ” pembe kuvars” veya ” Rosaquarz”, ancak bu isimlerin hiçbiri yaygın kullanım bulamadı.

Kullanım Alanları

Kuvars, sayısız kullanım alanı olan önemli bir mineraldir. Küçük kuvars çakıllarından oluşan kum, cam üretiminin ana maddesidir. Şeffaf Kaya Kristalinin birçok elektronik kullanımı vardır; osilatör olarak radyolarda, saatlerde ve basınç göstergelerinde ve optik çalışmalarında kullanılır. Kuvars ayrıca kumlama, cam taşlama ve yumuşak taşları kesme için aşındırıcı olarak kullanılır.

Eritilen kuvarstan, ısınınca genleşme oranı çok düşük olan bir cam elde edilir. Ayrıca kuvars öğütülerek, cam, deterjan, boya, seramik, zımpara, dolgu ve metalurji sanayilerinde de tüketilmektedir.