Deli Bir Matematikçi: Von Neumann. Dönemin matematikçilerinden biri gelir. “Çok iyi bir yol buldum, farklı bir operatör teorisi ile karşılaştım” der. Fakat söylediği ispatı çoktan bulmuştu. Odasından fazla çıkmaz, gece saat 3’e kadar puro ve kalemi ile teoremlerin içine dalar ve sabah kimseye görünmeden evden çıkardı. Matematik Dünyası bu zamana kadar birçok matematikçi ile karşılaştı. Poincare, Perelman, Gauss, Harezmi, Newton, Bernoulli, Euler, Nash, Al-Tusi… şeklinde gider. Fakat öyle bir matematikçi ile karşı karşıyasınız ki tüyleriniz ürperecek. John von Neumann…
Kahveyi teoreme dönüştüren sayılı matematikçiden birisidir. Öyle derin konuları çalışmış ki bazen kendisinin ruhunu tutamadığını ifade etmiştir. Henüz altı yaşında iken 8 basamaklı sayılarla işlemler yapmış ve arkadaşları sınıfta ona “Ne” ismini takmıştır. Öğretmenleri o dönemlerde anlam veremiyordu yaptığı işlemlere. Sizce de garip değil mi o yaşlarda bir çocuğun bırakın 8 basamaklı sayılarla işlem yapmasını sayı kavramını yeni yeni öğreniyor olması gerekiyor. Sakın şaşırmayın, çünkü bu olanlar daha başlangıç…
Macaristanlı olduğu için 23 yaşında Doktorasını Budapeşte Üniversitesinden aldı. Doktorayı aldıktan sonra üniversite yıllarında aynı zamanda okuduğu kimya bölümünü tamamlamak için bir süre İsviçreye gitti. 1926-1930 yıllarında Almanya’da üniversite hoca olduktan sonra 1937 yılının sonunda hayat arkadaşı olan Mariette Koevesi ile evlendi. Ayrıca eşi katolik olduğu için ailesi ile birlikte yaşamak için katolik olmuştur. Bu bilgilerin pek önemli olmadığını söylemekte fayda var.
Herşey Amerika’dan gelen teklif ile değişecekti. Princeton Üniversite telgraf ile Neumann’a İleri Araştırma Enstitüsünde bir matematik anabilim dalı ve araştırma merkezi kurmasını ister. Hemen aklınıza gelen soru şu olmalı. “Almanya’daki sıradan bir hocayı Amerika ne yapsın?” Dolayısıyla Neumann takip ediliyordu. Yaptığı çalışmalar, kişilik özellikleri ve matematikteki başarısı onu davet edenlerin gözünden kaçmamıştı.
1937 yılında evlendiği eşi ile aynı yıl boşandı ve Amerikaya gitti. (Boşanma nedeni; Çalışmalar neticesinde eşine olan ilgisizlik) 1938 yılında Amerika vatandaşlığına geçti ve Klara Dann adında birisi ile evlendi. İleri seviye bilgisayar bilimleri ile ilgilenmesinden dolayı ve matematiksel analize katkı sağladığı için Bocher Anma Ödülü’ne layık görüldü.
1943 yılında bir atom bombası yapımı için Neumann çağırılır. Kendisine şu soru yöneltilir. “Yeryüzünü yok edecek bir bomba yapmaya çalışıyoruz. Başarabilir miyiz?” Neumann ne cevap verse şaşırırsınız. “Evreni dahi uçurabiliriz.” şeklinde cevap vermiştir. 2. Dünya savaşı da patlak verince Neumann birçok yerden teklif almaya başlamıştı. Üzerinde uğraştığı ilk bilgisayar olan “ENIAC” adlı bilgisayarı Amerika ordusuna vermiştir. Bunun üzerinde Princetondaki görevini ordu ile ortaklaşa kullanarak Amerikan Ordusunda da çalışmıştır. Manhattan Projesi ile Atom bombası yapımından görev aldıktan sonra bir yandan sabahlara kadar “Oyun Teorisi” ile ilgili çalışmalar yapıyordu.
Gizli Bir Görev: Philadelphia Deneyi
28 Ekim sabah 3 civarı birkaç bilim insanı Philadelphia’da Amerika donanmasının bulunduğu bölgede idi. 1240 tonluk bir gemi (USS Eldridge) 2. Dünya savaşı için 600 km ileride bulunan hedefe saniyeler içinde gidip gelmiştir. (Bu bir iddia) Bu deneyde çalışanlar ise Nicola Tesla, Albert Einstein ve Von Neumann’dır. Bu üç insanın olduğu yerde yapılacak tüm deneylerin bir iddia olarak kalması mümkün değildir. Ve inanmıyoruz… (Bu olay daha derinden incelenecek olup bu şekilde yarım kalmayacaktır. )
Von Neumann’ın imza atmış olduğu başarılardan biri, Hilbert uzaylarında doğrusal operatörler açısından kuantum mekaniğinin titiz matematik formülasyonu oldu. Kuantum, istatistiksel mekaniği için titiz bir temel sağlamış ve kuantum mekaniğinin fizikteki daha önce bilinen teorilerden tamamen farklı olduğunu gösteren gizli değişkenlerin imkansızlığının bir kanıtı olarak önerdi. Bu Kuantum gibi derin bir bilim için süper bir gelişmeydi. Neumann matematik, bilgisayar ve Kuantum fiziğini ipe seriyordu.
1957 yılına kadar birçok çalışmalara imza atmış ve çalıştığı ortamlar radyasyon içerdiğinden Kanser Hastası olmuştu. (Atom bombası üzerinde çalışması, İlk bilgisayar üstünde çalışması, Nükleer reaktörler ile ilgili de çalışması). Zaten 2 yıl öncesi (1955) yılında Atom Enerjisi Kuruluna atanmış ve aynı yıl Enrico Fermi ödülünü almıştır. 1957 yılında ise kanserden Washington D.C ölmüştür.
Çok yakın arkadaşı fizikçi Hans Bette (1906 – 2005) Neumann hakkındaki şu sözleri yukarıda anlatılan tüm cümleleri kanıtlar nitelikte.
“O farklı bilgileri, insanları bir araya getirip şaşırtıcı ürünler üretebilen korku verici bir kabiliyete sahipti. Zaman zaman von Neumann gibi bir beynin insanoğlundan üstün bir tür olup olmadığını merak etmekteyim.” ( O’Connor, John J.; Robertson, Edmund F., “John von Neumann”, MacTutor History of Mathematics arşivi)