CIVATALAR (BOLTS)

Cıvata Nedir? (What is a Bolt?)

• İki veya daha fazla parçayı birleştiren en yaygın bağlantı elemanı (the most common fastener connecting two or more parts)

• Basit görünür ama makinelerin, köprülerin ve otomobillerin güvenliği ona bağlıdır (It looks simple, but the safety of machines, bridges, and cars depends on it)

• Cıvata malzemesi olarak genelde yüksek esnekliğe sahip çelikler kullanılır.(Steels with high elasticity are generally used as bolt material.)Üretim Aşamaları (Production Stages)

1. Tel çekme (Wire drawing): Çelik tel çapı küçültülür (steel wire is reduced in diameter)

2. Soğuk dövme (Cold forging): Baş kısmı preslerde şekillenir (the head is formed in presses)

3. Diş açma (Thread rolling): Haddeleme yöntemi → daha dayanıklı diş (rolling method → stronger threads)

4. Isıl işlem (Heat treatment): Mukavemet ve sertlik artışı (strength and hardness increase)

5. Kaplama (Coating): Korozyona karşı (çinko/zinc, galvaniz/galvanized, fosfat/phosphate)

💡 Püf Noktası (Tip): Haddeleme ile açılan dişler (rolled threads), talaşlı yöntemle açılan dişlere (cut threads) göre %20–30 daha güçlüdür.

Cıvata Çeşitleri (Types of Bolts)

• Altıgen başlı (Hex head bolt): Genel kullanım (general use)

• İmbus başlı (Allen/Socket head bolt): Dar alanlarda yüksek moment (high torque in tight spaces)

• Flanşlı (Flanged bolt): Pul gerektirmez (no washer needed)

• U/J Bolt: Boru ve profil sabitleme (pipe and profile fixing)

• Yüksek dayanımlı (High strength bolts, 8.8 – 12.9): Köprü, otomotiv, ağır makine (bridges, automotive, heavy machinery)

Metrik Cıvata Okunuşu (Metric Bolt Reading)

Örnek (Example): M10 × 1.5 × 40

• M10 → Çap (Diameter): 10 mm

• 1.5 → Diş aralığı (Pitch): 1.5 mm

• 40 → Boy (Length): 40 mm

Dayanım sınıfları (Strength classes):

• 10.9 → 10*100=1000 MPa çekme dayanımı (tensile strength), 10*9*10=900 MPa akma oranı (yield ratio)

Kullanım Alanları (Applications)

• Makine imalatı (Machinery production): Motor, üretim hattı (engine, production line)

• İnşaat (Construction): Çelik yapılar, köprüler (steel structures, bridges)

• Otomotiv (Automotive): Şasi, motor bağlantıları (chassis, engine connections)

• Enerji (Energy): Rüzgar türbinleri, santraller (wind turbines, power plants)

• Elektronik & Beyaz eşya (Electronics & Home appliances): Montaj ve sabitleme (assembly and fastening)

 Cıvata Seçiminde Dikkat Edilecekler (Things to Consider When Choosing Bolts)

• Doğru çap ve uzunluk (correct diameter and length)

• Uygun dayanım sınıfı (appropriate strength class)

• Ortama uygun kaplama (suitable coating for environment, e.g., galvanized for outdoor use)

• Standartlara uygun torklama (tightening with correct torque values)

⚠️ Uyarı (Warning): Çok sıkmak (over-tightening) da az sıkmak (under-tightening) kadar risklidir!

Bağlantı Elemanlarındaki Zorluklar & Ölçüm Teknikleri

• Cıvatalarda en kritik sorunlardan biri ön sıkma kuvvet kaybıdır (preload loss).

  • Uzun süreli titreşim, sıcaklık değişimi, yüzey deformasyonları bu kaybı artırır.

  • Yanlış sıkma (under- or over-tightening) hem gevşeme hem de kopma riskine yol açar.

• Ölçüm teknikleri:

  • Tork tabanlı yöntem (Torque method): basit ama sürtünme değişimleri nedeniyle hata payı yüksek olabilir.

  • Akousto-elastik yöntem: dalga geçiş sürelerindeki değişimlere dayanır (wave propagation)

  • Empedans / titreşim temelli yöntemler

  • Sensör entegreli (smart bolt) yöntemler – gerçek zamanlı izleme imkânı sağlar.

  • 🔑 Son Söz (Conclusion)

    Cıvata üretimi, malzeme bilimi (materials science), mekanik (mechanics) ve yüzey mühendisliğinin (surface engineering) birleşimidir. Doğru seçim ve doğru kullanım (correct selection and application), güvenliğin ve uzun ömrün anahtarıdır (is the key to safety and durability).