Son yıllarda kullanımı önemli ölçüde yaygınlaşan İnsansız Hava Araçları-İHA ticari, askeri ve sivil alanlarda görülebilmektedir. Özellikle ticari alanda kargo görevi, askeri alanda hedef belirleme, keşif ve saldırı, sivil alanda ise genellikle hobi amaçlı kullanılmaktadır.
Fotoğraf ve video kaydetme özelliğinin yanı sıra kendini uçurabilme (programlanarak pilot özelliği kazandırma) gibi birçok özelliğe de sahip olduğunu söylemek mümkündür. Tüm bunları teknolojik açıdan değerlendirdiğimizde insanlık adına birçok fayda getireceği ise aşikârdır.
Fakat bunların yanında özel hayatın ihlali ve güvenlik sorunlarıyla karşılaşılacağı da açıktır. Nitekim bunlarla geçmiş yıllarda karşılaşılmış ve hiçbir hukuki yaptırımı da olamamış örnek olaylar maalesef mevcuttur. Bu olaylara nokta koyabilecek örnek bir olay 2015 yılında Amerika’ da yaşanmıştır.
Amerika’da Yaşanan Örnek Olay
Amerika’da yaşayan William H. Merideth’ ın evinin bahçesinde gezen İHA’ yı av tüfeğiyle vurması sonucunda düşürmesi dava konusu olmuştu. Burada kızını gözetlediğini düşünerek İHA’ ya ateş etmişti fakat mahkemede yaptığı savunmada “İHA’ yla hırsızlık veya başka türlü bir zararda verebilirdi.” türünde iddialarda da bulunmuştu William H. Merideth. Bu savunmaya karşılık İHA sahibi ise uçuş yüksekliğinin ağaç seviyesinden daha düşük olduğunu 2 kişiyi de tanık olarak gösterebileceğini söylemiş ve tüm zararının da karşılanmasını istemiştir. Sonuç olarak ise mahkeme, kişisel hayatın korunması maksadıyla silahla İHA’ nın düşürülmesi fiilinin hukuka uygun olduğuna karar vermiştir. Ayrıca bu karar konuya ilişkin olarak da kişisel hayatın korunmasına üstünlük tanıyan ilk karar olma özelliğini taşımıştır.
Yukarıda anlatılan örnek olayın yanı sıra benzerlerinin de (casusluk, hırsızlık, güvenlik gibi) önüne geçilebilmesi maksadıyla Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü kanalıyla “Talimat” hazırlanmıştır. Bu talimat, 5431 sayılı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri ve 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanununa dayanılarak 22 Şubat 2016 tarihinde “İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatı” olarak ilan edilmiştir.
Yazımızın devamında ise talimata göre hangi İHA’ da (İHA0, İHA1, İHA2, İHA3, İHA0 TİCARİ, İHA1 TİCARİ) hangi hususların olması gerektiği aşağıdaki tablo aracılığıyla verilmiştir.
| Olması Gereken Hususlar | İHA0 (500gr-4kg) | İHA1 (4kg-25kg) | İHA2 (25kg-150kg) | İHA3 (150kg ve daha fazla) | İHA0 TİCARİ | İHA1 TİCARİ |
|
Uçuşa Elverişlilik ve Özel Uçuş İzni Belgesi |
||||||
| Tahditli Tip Sertifikası | X | X | X | X | ||
| Uçuşa Elverişlilik Sertifikası | X | X | X | X | ||
| SHY-21 kapsamında Özel Uçuş İzni Belgesi | X | X | X | X | ||
| Emniyet ve Uygunluk Beyanları | X | X | X | X | X | |
| 3 yıl süreli Özel Uçuş İzni Belgesi | X | X | X | X | ||
| Uçuşa Elverişlilik Sertifikası | X | |||||
|
Sorumluluk ve Sigorta |
||||||
| Üçüncü şahıslara verecekleri zararlardan sorumlu olma | X | X | X | X | X | X |
| 15/11/2005 tarihli ve 25994 sayılı Türk Hava Sahasında Uçuş Yapan Türk ve Yabancı Sivil Hava Araçlarının Yaptırması Gereken Üçüncü Şahıs Mali Mesuliyet Sigortası Yönetmeliğine göre sigorta yaptırılması | X | X | X | X | ||
|
Kayıt İşlemleri |
||||||
| Elektronik ortamda kayıt | X | X | ||||
| Ülkemizde üretim yapılan, yurtdışından bireysel olarak getirilen veya ithalatçı firmalardan satın alınan İHA 7 gün içerisinde “Kayıt Sistemi”ne kayıt ettirme (2 Eylül 2016 tarihli 674 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamında bu süre 3 güne düşürülmüştür.) | X | X | X | X | X | X |
| İHA ve sistemlerinin üreticisi, marka ve modeli, seri numarası | X | X | ||||
| İHA ve sistemlerinin üretim yeri ve tarihi | X | X | ||||
| İHA’nın maksimum kalkış ağırlığı | X | X | ||||
| İHA ve sistemleri sahibinin/işleticisinin adı, TC Kimlik Numarası/Vergi Numarası, adresi ve iletişim bilgileri | X | X | ||||
| İHA ve sistemlerinin sahibine ve pilotuna ait arşiv kayıtlı Adli sicil kaydı | X | X | ||||
| 18 yaşından küçükler için ileride doğabilecek hukuki ve cezai sorumlulukları kabul ettiklerine dair kanuni mümessillerince noterde tanzim ve tasdik edilmiş taahhütname | X | X | ||||
| Genel Müdürlükten alınan kayıt/kimlik numarası (Asgari 3 yıl muhafaza altına alınır.) | X | X | ||||
| Hava aracına ait tüm bilgiler (Asgari 3 yıl muhafaza altına alınır.) | X | X | ||||
| Uçuş kayıtları (Asgari 3 yıl muhafaza altına alınır.) | X | X | ||||
|
Tescil İşlemleri |
||||||
| Tescil İşleminin yapılması | X | X | X | X | ||
| Genel Müdürlük tarafından hava aracı siciline kayıt edilerek tescil işareti atanması | X | X | ||||
|
Uçuş Operasyon El Kitabında Olması Gerekenler |
||||||
| Operasyon şartları | X | X | ||||
| Acil durum senaryoları | X | X | ||||
| Görev ve sorumluluklar | X | X | ||||
| Uçuş ekibinin teşkili, görev ve sorumlulukları | X | X | ||||
| Uçuş ekibinin görev ve istirahat süreleri | X | X | ||||
| Uçuş mürettebatı için gerekli olan eğitim ve yeterlilik standartları | X | X | ||||
| Uçuş ekibinin uygulayacağı normal ve acil durum usulleri | X | X | ||||
| Uçuş yapılacak yer/meydan/havaalanına ait usulleri | X | X | ||||
| Haberleşme usul ve esasları | X | X | ||||
| İHA ve sistemlerinde bulunması gereken uçuş ve seyrüsefer teçhizatı listesi | X | X | ||||
| Kaza ve olaylarda sorumlu İHA pilotunun uygulayacağı usulleri | X | X | ||||
| Kalkış ve iniş ağırlık ve ağırlık merkezi tahditleri | X | X | ||||
| Muhtelif meteorolojik şartlarda uygulanacak uçuş tekniği usul ve esasları | X | X | ||||
| Öngörülen diğer usul ve esasları | X | X | ||||
| İHA pilotunda olması gereken nitelikler ve İHA pilotu uçuş eğitim düzeyi, uçuş saati ve uçuş tecrübesine göre İHA pilotunun yetkileri ve kısıtlamaları | X | X | ||||
|
Uçuş Şartları ve Alan Gereklilikleri |
||||||
| Sadece görerek meteorolojik koşulların sağlandığı durumlarda, gündoğumu-günbatımı saatleri arasında ve en az 2 km görüşe açık havalarda uçuş gerçekleştirebilme | X | X | ||||
| İHA, yatayda 500 metreyi geçmeyecek şekilde pilotun görüş alanında olma | X | X | ||||
| Yerden (AGL) 400 feet (120 metre) yüksekliğin üzerine çıkılması | X | X | ||||
| İnsan ve yapılardan en az 50 metre uzaklıkta uçuş gerçekleştirilmesi | X | X | ||||
| Hava trafik usulleri açısından VFR uçuş gerçekleştirilen hava aracı statüsünde kabul edilmesi sebebiyle, uluslararası kurallar ve Türkiye AIP’sinde yer alan hükümler ve olabilecek diğer düzenlemeler dâhilinde uçuşun gerçekleştirilmesi | X | X | ||||
| Uygun ekipmanlara sahip ve gerekli izinleri alınmış İHA’lar ile yapılan uçuşlar hariç tutulmak üzere, gece VFR uçuşun gerçekleştirilememesi | X | X | ||||
| TMA/CTR içerisinde uçuş gerçekleştirecek ve/veya ilgili ATC ünitesi ile iletişimin zorunlu olduğu durumlarda, UHF ve VHF kanallarda iletişim sağlayan telsiz sistemi ile donatılması | X | X | X | X | X | X |
| Özel mülkiyet sahası üzerinde mülkiyet sahibinden izin alınmadan uçuş yapılamaması | X | X | X | X | X | X |
| Havaalanı, heliport ya da hava parkı gerekliliği | ||||||
| Sportif ve bireysel amaçlı uçuşlarda hava parkı ve / veya belirlenmiş alanların kullanımı | X | X | X | X | X | X |
|
Zorunlu Teçhizat |
||||||
| Komuta ve kontrol veri bağının kesilmesi durumda acil durum iniş veya uçuş sonlandırma kabiliyeti | X | X | X | X | X | |
| Batarya gücü/yakıt seviyesinin devamlı izlenebilmesi | X | X | X | X | X | |
| Çakar lamba | X | X | X | X | X | |
| İHA’da veya yer kontrol istasyonunda otomatik uçuş kayıt sistemi | X | X | X | X | X | |
| Çakar lamba yerine aydınlatma lambaları | X | X | ||||
| Yedekli seyrüsefer sistemi veya yedekli uçuş kontrol sistemi ya da bilgisayarı | X | X | ||||
| Yedekli komuta ve kontrol veri bağı | X | X | ||||
| Hava trafik ünitesi ile gerektiğinde haberleşmeyi sağlayacak uygun haberleşme sistemleri | X | X | ||||
| Mode-S transponder | X | |||||
| TCAS veya ADS-B benzeri algıla ve sakın sistemi | X | |||||
KAYNAKÇA
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü
washingtontimes.com/news/2015/jul/30/william-merideth-arrested-after-shooting-down-1800