Elektrik bir enerji türüdür ve manyetizma ile birlikte fiziksel dünyanın dört temel kuvvetinden birini oluşturur. Elektrik, her atom çekirdeğinin yörüngesinde dönen ve “elektron” adı verilen atom altı parçacıkların hareketiyle üretilir. Ahşap ve plastik gibi birçok maddede elektronlar atomlarına sıkı sıkıya bağlıdır, ama metal gibi bazı maddelerde serbest kalıp kendi başlarına hareket etmeye başlayabilirler. Elektronlar negatif yüke sahiptir. Elektriği üreten şey, işte bu yükün hareketidir.
Kısaca
Elektronların hareket edip akım oluşturabilmesi için bir devre kurulması gerekir. Devre, elektronların sürekli olarak akabileceği kapalı bir döngüdür. Elektronlar akarken küçük miktarlarda elektrik enerjisi taşırlar. Devre, yükü taşıyacak serbest elektronlara sahip olan bakır tel gibi katı malzemelerle kurulabileceği gibi, yüklü iyonlar içeren sıvılarla (örneğin; vücudumuzdaki tuzlu sıvılar) veya gazlarla da (örneğin; yıldırım düşmesi) kurulabilir.
Elektrik akımı üretmek için yalnızca devrenin olması yetmez. Elektronları hareket ettirmek için voltaj, yani potansiyel farkı da gereklidir. Pil, jeneratör veya statik yük birikmesiyle voltaj sağlanabilir.
Elektrik, yüklü parçacıklar olan elektron veya iyonların hareketiyle üretilir. Elektriğin akması için kapalı bir devre, elektronların hareket etmesi için de potansiyel farkı gereklidir.
Kısaca Elektriğin Bulunuşu
Elektrikle ilgili ilk deneylerden bazılarını eski yunanlar yaptı: Kehribarı kürke sürtünce tozları ve diğer küçük parçacıkları çektiğini gözlemlediler. Elektrik sözcüğü de kehribarın yunancası olan “elektron” sözcüğünden gelir.
Ancak deneylerin tekrarlanması ve elektriğin bilimsel olarak incelenmeye başlanması 17. ve 18. yüzyıllarında oldu. İlk başlarda elektriğin bir sıvı olduğu sanılıyordu. Hatta Hollandalılar elektriği saklamak için “leyden kavanozları” yapmışlardı. İçinde ve dışında metal bulunan bu cam kavanozlar statik yükü depolayabiliyordu.
1752’de Benjamin Franklin, şimşeğin aslında elektrik olduğunu gösteren bir deney tasarladı: Bir fırtına sırasında, ipinin ucuna anahtar bağlanmış bir uçurtma uçurdu. 1800’lerde Alessandro Volta, elektrik potansiyelinin, elektriksel yükün akmasına neden olduğunu keşfetti. Bu bilgiyi kullanarak pili icat etti.
Devrelerin Dünyası
Ampermetre (seri bağlantı): Akım, amper cinsinden ölçülür. Ampermetre, devrenin belli bir noktasından geçen akımın şiddetini gösterir.
Voltmetre (paralel bağlantı): Akımın oluşması için potansiyel farkı gerekir ve bu fark volt cinsinden ölçülür. Voltmetre, bir devredeki iki nokta arasındaki potansiyel farkını gösterir.
Anahtar: Akımın meydana gelmesi için kapalı bir devre oluşturulması gerekir. Anahtar açıksa devre kesilir.
Pil: Pil, elektronları devre boyunca hareket ettiren potansiyel farkını yaratır.
Kablolar: Kablolar bileşenleri birbirine bağlayarak elektronların devre içinde hareket edeceği yolu oluşturur.
Direnç: Bu bileşen, elektrik akımını azaltır ve devredeki voltajı sınırlamak için kullanılır.
Lamba: İçinden akım geçen filamanlı lamba ısınır ve parlamaya başlar.