Bu makale de sizlere, günlük hayatta kullandığımız gıdaların ve tek kullanımlık tıbbi ürünlerin sterilizasyonu sağlamak için kullanılan gama ışınlama yöntemini anlatacağım. Gama ışınlama ile yapılan sterilizasyon işlemi giderek daha çok tercih edilen bir yöntem haline gelmektedir. Evet, her ne kadar radyasyon kullanılıyor olsa güvenilir ve kullanışlı bir uygulamadır. Önce isterseniz kısaca sterilizasyon teriminin tanımını yapalım. Ardından radyasyonun kısa tanımını, çeşitlerini, gama ışınlamayı, neden gama ışınlama, avantajlarının neler olduğu sorularının cevaplarını bulalım.
Sterilizasyon, mantarlar, bakteriler, virüsler, sporla çoğalan mikroorganizmalar gibi bütün organizmaların çoğalmasını engellemek ya da öldürmek amacıyla yapılan çeşitli işlemlerdir. Malzemenin ve sterilizasyonun amacına göre birçok çeşitleri bulunmaktadır. Temel sterilizasyon yöntemleri: kuru ısı sterilizasyonu, basınçlı buhar sterilizasyonu, etilen oksit ve formaldehit sterilizasyonu, gaz plazma, perasetik asit, elektron bombardımanı, gama ışınlama sterilizasyonudur.
Radyasyonun tanımı ve ışınlamanın ne olduğuna dair bilgileri radyasyon nedir yazısından bulabilirsiniz.
Gama ışınlama nedir?
Gama ışınları, x-ray gibi yüksek enerjili olmayan elektromanyetik radyasyonun bir biçimidir. Gama ışınlarını, Kobalt 60 veya Sezyum-137 gibi radyoaktif kaynaklardan elde edilmektedir. Öncelikli olarak en çok kullanılan kaynak Kobalt-60 kaynağıdır.
Gama ışınlama tesisleri, ülkemizde TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) SANAEM (Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi) bünyesinde ve GAMMA-PAK şirketinin bünyesinde bulunmaktadır.
Gama ışınlarının hücrelere etki mekanizması nasıldır?
Sterilizasyon için kullanılan bu yöntemle, ürün kontrollü olarak radyasyona tabii olur. Radyasyona maruz kalan ürün çeşitli değişikliklere yol açabilmektedir. Amaç ürünler üzerindeki insan ve çevreye zararlı mikroorganizmaların yok edilmesi ya da üremesinin durdurulmasıdır. Mikroorganizmaya etkisi iki şekilde olmaktadır.
Direkt etki: Molekül direk olarak radyasyon enerjisine maruz kalmakta ve iyonize olmaktadır.
İndirekt etki: Diğer bir molekülden transfer edilen radyasyon enerjiyle oluşmaktadır.
Gama ışınları iyonlaştırıcı ışın türlerinden olduğu için atomlardan elektron koparabilme kabiliyetine sahiptir. Bu durumda serbest elektronlar kimyasal reaksiyonlara katılabilir ya da canlı organizmaların DNA yapılarında kalıcı hasarlara yol açabilmektedir.
Gama ışınlama ile sterilizasyonun avantajları nelerdir?
- Gama ışınları yüksek düzeyde enerji penetrasyonuna sahiptir bu yüzden ürünler kaplar ya da kendi paketlerinden sterilize olabilir,
- Kuru, donmuş ya da nemli gibi bütün materyallere uygulanabilmektedir,
- Gama radyasyonla sterilizasyona maruz bırakılan üründe herhangi bir kalıntı bırakmamaktadır,
- Işınlama parametreleri kolay kontrol edilebilmektedir,
- Gama ışınlama sterilizasyonu çevreyi kirletmeyen, çevre dostu bir işlemdir.
Gama Işınlama Sterilizasyonu hangi malzemeler için kullanılır?
- Medikal cihazlar
- Farmasötikler
- İlaç ve etki kombinasyonları
- Hayvancılık
- Kozmetik ve parfümeri
- Paketleme
- Gıdalar
Gıda ışınlaması:
Gama radyasyonu gıdalarda, zararlı mikroorganizmaları yok etmek, raf ömrünü uzatmak ve gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi adına yapılmaktadır. Ülkemizde gama radyasyonu ile sterilizasyon işlemleri daha çok baharat ve kurutulmuş sebzeler olmak üzere balık, badem, hurma gibi taze gıdalar içinde uygulanmaktadır. Ürünlerin gama radyasyonu ile sterilize olduğunu paketlerin üzerinde yer alan “Irradiated” logosu ile anlaşılmaktadır.
Gama ışınlama ile sterilize olan birçok gıda ve ürün: WHO (Dünya Sağlık Örgütü, FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Kuruluşu), FAO (Uluslararası Gıda ve Tarım Örgütü) gibi Dünyanın önde gelen sağlık kuruluşlarının onayı sayesinde izin verilmektedir. Bütün toksikoloji, kullanım sonrası kanser araştırması, genetik ve mutajonik etkenlerin incelenmesi yapılmıştır. İnsan sağlığı açısından bir sakınca görülmemiştir.
Bugün ülkemizde radyasyon ile sterilizasyon işlemi yeni ve kısıtlı uygulamaları içermektedir. Maalesef nükleer enerji ve radyasyon yönetmeliklerinin yetersizliği bu tip tesislerin oluşmasını kısıtlamaktadır. Dünya üzerinde geçerli ve tatmin edici bir önemi sahip bu alan, bizleri çağın gerekleri doğrultusunda çalışmalara ve yeni yönetmeliklerin oluşumuna itecektir. Kontrollü ve güvenli radyasyon bizlere zarardan çok yarar sağlamakta ve gelecek nesillere umut vermektedir.
Sevgili Mühendis Beyinler takipçileri ve araştırmacılar, bu çalışmamı zaman ayırıp okuduğunuz için teşekkür ederim. Sevgiyle kalın…